ο ο 16 | 2023| 1 & 2 Ειρήνη Χατζηβασίλη I. Ανάλυση του άρθρου 2 της ΕΣΔΑ Α Ρ Ι. Α. Γενικές αρχές Θ Ρ Το άρ. 2 της ΕΣΔΑ κατοχυρώνει την αξία της ζωής, η οποία συνιστά θεμέλιο των δημοκρατικών Α κοινωνιών. Ως εκ τούτου, ανήκει στα «πρωταρχικά» —most fundamental— άρθρα της Σύμβασης. Συγκεκριμένα, στην πρώτη παράγραφο διακηρύσσεται ότι « το δικαίωμα εκάστου προσώπου εις την ζωήν προστατεύεται υπό του νόμου»· εξ αυτής γεννώνται υποχρεώσεις για τα κράτη τόσο ουσιαστικές, που διακρίνονται σε θετικές και αρνητικές, όσο και διαδικαστικές. Η αρνητική ουσιαστική υποχρέωση συνίσταται στην αποχή των κρατών από ενέργειες που σκόπιμα και παράνομα επιφέρουν τον θάνατο ενός προσώπου. Ωστόσο, προβλέπονται ορισμένες εξαιρέσεις από την υποχρέωση αυτή, όπως θα αναλυθεί παρακάτω. Όσον αφορά στις θετικές ουσιαστικές υποχρεώσεις, αυτές προκύπτουν από τη νομολογία του ΕΔΔΑ. Τα κράτη, τέλος, οφείλουν να 1 εκπληρώνουν και τη διαδικαστική υποχρέωση διεξαγωγής έρευνας . Ι. Β. Απαγόρευση αυθαίρετης αφαίρεσης της ζωής Το ΕΔΔΑ έχει κληθεί να δώσει απάντηση σε μια σειρά κρίσιμων ερωτημάτων αναφορικά με την απαγόρευση αυθαίρετης αφαίρεσης της ζωής οποιουδήποτε προσώπου. Αρχικά, σχετικά με τον όρο «πρόσωπο» προκύπτει το ζήτημα του κατά πόσο περιλαμβάνει και το κυοφορούμενο. Στο πλαίσιο της υπόθεσης «Vo κατά Γαλλίας», το ΕΔΔΑ έκρινε ότι «το κυοφορούμενο δεν είναι πρόσωπο και ακόμα και αν δεχτούμε ότι έχει ένα δικαίωμα στη ζωή αντίστοιχο με αυτό του γεννημένου παιδιού, αυτό 2 είναι εμμέσως περιορισμένο από τα δικαιώματα και τα συμφέροντα της μητέρας» . Ως προς το δεύτερο ερώτημα, είναι σαφές ότι η ευθανασία, δηλαδή η ηθελημένη πρόκληση θανάτου, απαγορεύεται βάσει του άρ. 2 της ΕΣΔΑ. Ωστόσο, από την ευθανασία διακρίνεται η διακοπή θεραπειών που διατηρούν τεχνητά τη ζωή, διότι από αυτές ελλείπει η πρόθεση αφαίρεσης της ζωής. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η επέλευση του θανάτου συνιστά φυσικό αποτέλεσμα της παύσης της εκάστοτε θεραπείας. Ως προς το τρίτο ερώτημα, ο απαιτούμενος από το ΕΔΔΑ βαθμός απόδειξης αναφορικά με την επικαλούμενη παραβίαση της υποχρέωσης μη αφαίρεσης της ζωής αξιολογείται με βάση το κριτήριο «πέρα από κάθε εύλογη αμφιβολία». Ακόμα, όταν το άτομο τελεί υπό κράτηση από τις εθνικές αρχές περιέρχεται σε ευάλωτη θέση, για τον λόγο αυτό, το κράτος οφείλει να του παρέχει αυξημένη προστασία. Αντίστοιχα, όταν ένα πρόσωπο πεθάνει όσο τελεί υπό κράτηση, προκειμένου να πληρωθεί το κριτήριο απόδειξης «πέρα από κάθε εύλογη αμφιβολία», είναι απαραίτητη η συνδρομή όχι μόνο αποδείξεων, αλλά και «δέσμης » ενδείξεων ή αμάχητων τεκμηρίων. Προαπαιτούμενο είναι, τέλος, τα προαναφερθέντα στοιχεία να χαρακτηρίζονται από ακρίβεια, σοβαρότητα και να συγκλίνουν προς το ίδιο συμπέρασμα, ώστε οι αρχές να δώσουν ικανοποιητική εξήγηση για τους 3 θανάτους κατά τη διάρκεια κράτησης . 1 Σισιλιάνος Λίνος-Αλέξανδρος, Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου – Ερμηνεία κατ’ άρθρο, 2η έκδοση, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2017, σελ. 68. 2 Vo κατά Γαλλίας, παρ. 75-80, European Court of Human Rights (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων) – https://www.echr.coe.int/, όπου αναρτώνται δικαστικές αποφάσεις από την ίδρυση του έως σήμερα [τελευταία επίσκεψη: 22.10.2023]. 3 Σισιλιάνος Λίνος-Αλέξανδρος, ό.π. υποσημ. 1, σσ. 69-73. Υπαγωγή