Το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ υπό το πρίσμα της απόφασης του ΕΔΔΑ, ο ο 2023 | 1 & 2 | 17 «Safi και άλλοι κατά Ελλάδας» Ι. Γ. Οι εξαιρέσεις του άρ. 2 Ι. Γ. 1. Θανατική ποινή Α Ρ Η πρώτη εξαίρεση στην απαγόρευση της εκ προθέσεως αφαίρεσης της ζωής από τα κράτη προβλέπεται από το άρ. 2 παρ. 1 εδ. β΄. Πρόκειται για τη θανατική ποινή, στην επιβολή της οποίας Θ Ρ τίθενται περιορισμοί από την ΕΣΔΑ. O πρώτος περιορισμός αντανακλά τη γενική αρχή του Ποινικού Α Δικαίου “ nullum crimen nulla poena sine lege”, δηλαδή είναι απαραίτητο να υπάρχει κανόνας δικαίου που προβλέπει τη θανατική ποινή για συγκεκριμένο αδίκημα. Επιπλέον, η επιβολή θανατικής ποινής οφείλει να προέρχεται από δικαστική απόφαση που λήφθηκε με σεβασμό στο άρ. 6 της ΕΣΔΑ, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη. Επιτακτικό είναι να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας μεταξύ αξιόποινης πράξης και επιβληθείσας ποινής· η ποινή, δηλαδή, δεν επιτρέπεται να είναι υπέρμετρα επαχθής σε σχέση με την αξιόποινη πράξη. Αυτός ο περιορισμός δεν προέρχεται άμεσα από το γράμμα της Σύμβασης, αλλά αποτελεί γενική αρχή του Ποινικού Δικαίου. Χαρακτηριστικό είναι ότι η θανατική ποινή δεν απαγορεύθηκε από την ΕΣΔΑ το 1950, διότι κατά την υιοθέτηση του κειμένου τη δεδομένη χρονική στιγμή αποτελούσε συνήθη πρακτική των 4 συμβαλλομένων μερών . Ωστόσο, τον Απρίλιο του 1983, το Συμβούλιο της Ευρώπης προέβη στην κατάργηση της θανατικής ποινής με το Πρωτόκολλο 6. Συγκεκριμένα, απαγορεύτηκε τόσο η καταδίκη όσο και η εκτέλεση θανατικής ποινής. Η μόνη εξαίρεση που αναγνωρίστηκε από το άρ. 2 του Πρωτόκολλο 6 επέτρεπε σε ένα κράτος να « προβλέψει στη νομοθεσία του την ποινή του θανάτου για πράξεις που διαπράττονται σε καιρό πολέμου ή επικείμενου κινδύνου πολέμου». Το τελικό βήμα έγινε τον Μάιο του 2002 με το Πρωτόκολλο 13, το οποίο καταργεί τη θανατική ποινή για κάθε περίσταση, ακόμα και σε καιρό πολέμου ή επικείμενου κινδύνου πολέμου. Μάλιστα, τα κράτη δεν έχουν τη δυνατότητα να διατυπώσουν επιφυλάξεις, καθώς αυτές απαγορεύθηκαν από το 5 άρ. 3 του Πρωτοκόλλου 13 . Συνεπώς, η απαγόρευση της θανατικής ποινής κατέστη, πλέον, καθολική, γεγονός που έχει επηρεάσει και τη νομολογία του ΕΔΔΑ. Το Δικαστήριο, για να ερμηνεύσει την ΕΣΔΑ, λαμβάνει υπόψη τη σύγχρονη πρακτική των κρατών ήδη από το 2010. Αυτό, εξάλλου, υπαγορεύεται από το άρ. 30 παρ. 3 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών⋅ το γεγονός ότι το Δικαστήριο τηρεί αυτήν τη διάταξη φάνηκε από την υπόθεση «Al-Sadoon και Mufdhi 6 κατά Ην. Βασιλείου» . Ωστόσο, το εν λόγω Πρωτόκολλο απαριθμεί σαράντα τέσσερα (44) συμβαλλόμενα κράτη με χώρες, εντούτοις, όπως η Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν, να μην έχουν υπογράψει ακόμη. Ι. Γ. 2. Οι εξαιρέσεις της παραγράφου 2 Το άρ. 2 παρ. 2 εισάγει, επίσης, ορισμένες εξαιρέσεις από την υποχρέωση του κράτους να απέχει από την αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής. Μάλιστα, η διάταξη αυτή δεν εφαρμόζεται μόνο στη σκόπιμη πρόκληση θανάτου, αλλά και στις περιπτώσεις που ο θάνατος επέρχεται εξ αμελείας ή εκούσια από την άσκηση επιτρεπτής βίας εκ μέρους των οργάνων του κράτους. Η διάταξη προβλέπει τρεις σκοπούς για τους οποίους επιτρέπεται η πρόκληση θανάτου: την υπεράσπιση προσώπου από παράνομη βία, την πραγματοποίηση νόμιμης σύλληψης ή την παρεμπόδιση απόδρασης προσώπου νομίμως κρατουμένου και την καταστολή στάσης ή ανταρσίας. Η χρήση, όμως, βίας επιβάλλεται να είναι « απολύτως αναγκαία» για έναν από τους ανωτέρω σκοπούς. Ο θεμελιώδης χαρακτήρας του άρ. 2 καθιστά απαραίτητη τη στενή ερμηνεία του όρου αυτού και την εφαρμογή ενός κριτηρίου αυστηρότερου και επιτακτικότερου από εκείνου που 4 Ακριβώς ό.π., σελ. 77. 5 Ακριβώς ό.π. 6 Σύμβαση Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών, Άρθρο 30 παρ. 3, 1969. Υπαγωγή