ο ο 42 | 2023 | 1 & 2 Ραφαήλ-Θεόδωρος Τοπαλίδης ΙΙ. Ο νόμιμος φόνος στην κλασική Αθήνα ΙΙ. Α. Το υπόβαθρο της αθηναϊκής φονικής νομοθεσίας Το δίκαιο της κλασικής Αθήνας έχει ως κορμό του τη νομοθεσία του Σόλωνα. Μία νομοθεσία, που στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια πανσπερμία, αφενός μεν παλαιότερων κανόνων και σολώνειων νεωτερισμών, αφετέρου δε διαφορετικών κλάδων δικαίου που συνυπάρχουν στις διατάξεις, 1 χωρίς να είναι πολλές φορές εφικτή η διάκριση μεταξύ τους . Η εικόνα, συνεπώς, που παρουσιάζει το αθηναϊκό, αλλά και όχι μόνο, δίκαιο της εποχής εκείνης είναι η πολύ μεγάλη περιπτωσιολογία, επομένως ΜΕ και πολυνομία, καθώς και η δυσκολία ταξινόμησης των κανόνων σε επιμέρους δικαϊκούς κλάδους. Όσον αφορά συγκεκριμένα στη φονική νομοθεσία, ο Σόλων φαίνεται πως διατήρησε τον —αυστηρότατο— Λ 2 Ε προϊσχύσαντα Φονικόν Νόμον του Δράκοντα . Η ανάδειξη, όμως, των διαφορετικών περιπτώσεων των ΤΕ φόνων και ταυτόχρονα των έξι διαφορετικών φονικών δικαστηρίων αποτελεί την πρακτική απόδειξη της Σ σταδιακής μεταβολής του νομικού τοπίου σχετικά με την πρότερη ακαμψία και αυστηρότητα του δρακόντειου δικαίου. ΙΙ. Β. Οι διακρίσεις των ανθρωποκτονιών και ο τρόπος δίωξής τους Οι ανθρωποκτονίες στην κλασική Αθήνα είχαν αρκετές διακρίσεις, όπως για παράδειγμα μεταξύ φόνων εκ προμελέτης (ἐκ προνοίας) και μη (ἀκούσιοι), δίκαιων και μη, αλλά και κάποιες άλλες, που μάλλον θα ξένιζαν τον σημερινό κοινωνό. Πιο συγκεκριμένα, υπήρχαν και διακρίσεις μεταξύ φόνων Αθηναίων πολιτών και ξένων, μετοίκων ή δούλων, καθώς, επίσης, και φόνων από άγνωστο δράστη, ζώο ή αντικείμενο. Όταν ένας Αθηναίος επιθυμούσε να κάνει καταγγελία για ανθρωποκτονία, ζητούσε από τον ἄρχοντα 3 βασιλέα να κινήσει την ποινική διαδικασία. Εκείνος, στη συνέχεια, έπρεπε να ενεργήσει τρεις προδικασίες, μέσα σε τρεις διαφορετικούς μήνες πριν από τη δίκη, η οποία οριζόταν στον τέταρτο μήνα. Δεν είναι απόλυτα σαφές το περιεχόμενο της καθεμίας προδικασίας· βέβαιο είναι ότι από αυτές προέκυπτε 4 το αρμόδιο δικαστήριο, ανάλογα με το είδος της ανθρωποκτονίας . Οι φόνοι εκ προμελέτης δικάζονταν από τον Ἄρειον Πάγον. Οι κατηγορούμενοι για ακούσιο φόνο ή για τη δολοφονία ξένου ή δούλου δικάζονταν στο Παλλάδιον, οι κατηγορούμενοι που διέπραξαν εκούσιο φόνο, ενώ είχαν ήδη καταδικαστεί σε εξορία για προηγούμενο ακούσιο φόνο, στη Φρεαττύδα, ενώ οι δίκες για ανθρωποκτονίες που τελέστηκαν από άγνωστο δράστη, ζώο ή αντικείμενο διεξάγονταν ενώπιον του Πρυτανείου. Οι δράστες που προέβαλαν ως ισχυρισμό, με την προϋπόθεση ότι αυτός γινόταν δεκτός από τον αρμόδιο άρχοντα, ότι διέπραξαν έναν νόμιμο φόνο δικάζονταν στο Δελφίνιον 5. Πρόκειται για τον ναό των Δελφινίων 6 Απόλλωνος και Αρτέμιδος, νοτιοανατολικά της Αθήνας . 1 Π.χ. διάταξη νόμου που τυποποιούσε, με αστικούς όρους, μια δικαιοπραξία, ήταν δυνατό να προβλέπει επιπροσθέτως και ποινή από την Πολιτεία στον συμβαλλόμενο που εν τέλει δεν την τηρούσε· βλ. Δημόπουλο Χαράλαμπο, Ποινική Δικαιοσύνη και Έγκλημα [Τα ελληνικά θεμέλια], εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2020, σελ. 99. 2 Ακριβώς ό.π., σελ. 97. 3 Ο ἄρχων βασιλεῦς ήταν ένας εκ των εννέα αρχόντων, που μεταξύ των αρμοδιοτήτων του ήταν να προεδρεύει του Αρείου Πάγου. Στην δικαιοδοσία του περιλαμβάνονταν υποθέσεις διεκδίκησης ιερατικών αξιωμάτων, ασέβειας και ανθρωποκτο- νιών., Θησαυρός Ανθρωπιστικών Επιστημών ΔΥΑΣ – https://humanitiesthesaurus.academyofathens.gr/ , όπου δίδεται η επε- ξήγηση ιστορικών όρων. [Tελευταία επίσκεψη: 26.10.2023]. 4 MacDowell Douglas, Το Δίκαιο στην Αθήνα των κλασικών χρόνων, 6η έκδοση, εκδ. Δ.Ν. Παπαδήμα, Αθήνα, 2015, σσ. 183- 184 5 Γιούνη Μαρία, Ιστορία Δικαίου και Πολιτικών Θεσμών στην Αρχαιότητα, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2017, σελ. 182· Ακριβώς ό.π., σσ. 182-183. 6 Το Δελφίνιον ήταν ένα από τα τρία δικαστήρια (μαζί με το Παλλάδιον και της Φρεαττύδος) που απαρτιζόταν από ἐφέτας, οι οποίοι ήταν πενήντα ένας (51) πολίτες, ηλικίας άνω των πενήντα ετών, που επιλέγονταν με κλήρο. Ο Ἄρειος Πάγος και το Πρυτανεῖον αποτελούνταν αντίστοιχα από όλους τους διατελέσαντες άρχοντες και από τον ἄρχοντα βασιλέα με τους ηγέτες των τεσσάρων αρχαίων αθηναϊκών φυλών («φυλοβασιλεῖς»), βλ. MacDowell Douglas, ό.π. υποσημ. 4, σσ. 181-183. Υπαγωγή