Η άρση του άδικου χαρακτήρα της ανθρωποκτονίας: από τον «δίκαιον φόνον» 2023 | 1ο & 2ο | 41 της κλασικής Αθήνας στον σύγχρονο ΠΚ Η άρση του άδικου χαρακτήρα της ανθρωποκτονίας: από τον «δίκαιον φόνον» της κλασικής Αθήνας στον σύγχρονο ΠΚ Ραφαήλ-Θεόδωρος Στην παρούσα μελέτη επιχειρείται μια συγκριτική προσέγγιση του φαινομένου Τοπαλίδης της άρσης του άδικου χαρακτήρα της ανθρωποκτονίας, ανάμεσα στο δίκαιο που Προπτυχιακός φοιτήτής Νομικής Σχολής ΔΠΘ. ίσχυε στην Αθήνα της κλασικής εποχής και στο σημερινό Ποινικό Δίκαιο. Επι- σημαίνονται οι θεμελιώδεις διαφορές και οι αξιοσημείωτες ομοιότητες ως προς Σ την αντιμετώπιση του δράστη από τα δύο δικαϊκά συστήματα. [email protected] ΤΕ Ε Λ ΜΕ Πίνακας Περιεχομένων Ι. Εισαγωγικά ............................................................................................................................................... 41 ΙΙ. Ο νόμιμος φόνος στην κλασική Αθήνα .................................................................................................... 42 ΙΙ. Α. Το υπόβαθρο της αθηναϊκής φονικής νομοθεσίας ............................................................. 42 ΙΙ. Β. Οι διακρίσεις των ανθρωποκτονιών και ο τρόπος δίωξής τους .......................................... 42 ΙΙ. Γ. Οι περιπτώσεις του νόμιμου φόνου ειδικότερα .................................................................. 43 ΙΙΙ. Η άρση του αδίκου στην ανθρωποκτονία σήμερα .................................................................................. 44 ΙΙΙ. Α. Το άδικο και οι λόγοι άρσης του στον ΠΚ ....................................................................... 44 ΙΙΙ. Β. Η εφαρμογή των λόγων άρσης του αδίκου στην ανθρωποκτονία ..................................... 44 ΙΙΙ. Β. 1. Η εκπλήρωση καθήκοντος (άρ. 20 ΠΚ) και η ακροτελεύτια διάταξη του Συντάγματος (άρ. 120 Σ) ........................................................................................... 45 ΙΙΙ. Β. 2. Προσταγή (άρ. 21 ΠΚ) .............................................................................. 45 ΙΙΙ. Β. 3. Άμυνα (άρ. 22 ΠΚ) ..................................................................................... 46 ΙΙΙ. Β. 4. Σύγκρουση καθηκόντων ............................................................................. 46 ΙV. Συμπερασματικά .................................................................................................................................... 46 Ι. Εισαγωγικά Η πεποίθηση της, σε ορισμένες εκ πρώτης όψεως άδικες πράξεις, τελικής άρσης του αδίκου αποτελεί διαχρονικά ένα μείζον ζήτημα για τους νομοθέτες, που αντιλήφθηκαν από πολύ νωρίς ότι ένα έγκλημα, πόσω μάλλον μια ανθρωποκτονία, η οποία είναι από τα σοβαρότερα, δεν τελείται πάντοτε κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Ο ψυχισμός του δράστη, η όποια σχέση, ενδεχομένως, τον συνδέει με το θύμα, η εν γένει επικρατούσα κατάσταση τη δεδομένη χρονική στιγμή είναι παράγοντες που καθιστούν ιδιάζουσα την εκάστοτε περίπτωση και για αυτό απαιτείται να ληφθούν υπόψη κατά την εξέταση και αξιολόγηση της τελεσθείσας —ή αποπειραθείσας— ανθρωποκτονίας. Η αντίληψη αυτή είναι τόσο παγιωμένη, που δεν φαίνεται να μεταλλάσσεται ιδιαίτερα κατά το πέρας των αιώνων. Οι αρχαίοι Αθηναίοι νομοθέτες προέβησαν, όπως είναι σήμερα γνωστό, σε μια σειρά τυποποιήσεων επιμέρους περιπτώσεων ανθρω ποκτονίας, στις οποίες αναγνώριζαν ότι ο δράστης του τελούμενου εγκλήματος δεν δρούσε τελικά άδικα, καθιερώνοντας για αυτές την ονομασία δίκαιοι φόνοι. Λειτουργώντας αντίστροφα και επιδιώκοντας να αποφύγουν την περιττή πολυνομία, τα σύγχρονα ηπειρωτικά νομικά συστήματα, μεταξύ αυτών και το νεοελληνικό κράτος, έχουν διαμορφώσει και ενσωματώσει στους Ποινικούς τους Κώδικες τους λόγους άρσης του αδίκου, με γενικό περιεχόμενο, έτσι ώστε να μπορεί να υπαχθεί από τον εφαρμοστή του δικαίου το κάθε νομικά ενδιαφέρον περιστατικό στους κανόνες που του αντιστοιχούν. Σε γενικές, όμως, γραμμές, παρατηρούνται και αξιοπρόσεκτες ομοιότητες, εκτός από διαφορές, ανάμεσα στα δύο δικαϊκά συστήματα, των οποίων οι περίοδοι εφαρμογής απέχουν κατά πολύ μεταξύ τους. Υπαγωγή