Η άρση του άδικου χαρακτήρα της ο ο 2023 | 1 & 2 | 45 ανθρωποκτονίας: από τον «δίκαιον φόνον» της κλασικής Αθήνας στον σύγχρονο ΠΚ ΙΙΙ. Β. 1. Η Εκπλήρωση καθήκοντος (άρ. 20 ΠΚ) και η ακροτελεύτια διάταξη του Συντάγματος (άρ. 120 Σ) Ο άδικος χαρακτήρας μιας ανθρωποκτονίας δύναται να αρθεί, εφόσον αυτή συντελείται ως εκπλήρωση καθήκοντος. Το καθήκον που επιτάσσει αφαίρεση ζωής μπορεί να υφίσταται αφενός εν μέσω πολεμικής, αφετέρου εν μέσω ειρηνικής περιόδου. Στην πολεμική περίοδο τα πράγματα είναι ασφαλώς πιο ξεκάθαρα· το άδικο αίρεται όταν εκτελείται θανατική ποινή για τα κακουργήματα που αυτή προβλέπεται στον 13 Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα (ΣΠΚ) , καθώς και όταν φονεύεται εχθρός κατά τη διάρκεια της μάχης, πάντοτε δεδομένης της τήρησης του Διεθνούς Δικαίου. Σε ειρηνική περίοδο, όμως, ζήτημα εγείρεται ως προς τη χρήση όπλου από τα κρατικά όργανα, εκ της οποίας προκαλείται ο θάνατος, ως προς τις εξής περιπτώσεις που προβλέπονται στο το άρ. 2 ΕΣΔΑ: νόμιμη σύλληψη, παρεμπόδιση απόδρασης κρατουμένου και καταστολή στάσης ή ανταρσίας. Για τη σύλληψη ισχύει εκ της φύσεως της η Σ προϋπόθεση ο συλληφθείς να είναι ζωντανός. Σύλληψη δικαιούται να πραγματοποιήσει κάθε πολίτης και ΤΕ Ε υποχρεούνται τα κρατικά όργανα όταν αυτό επιτάσσουν οι συνθήκες (επί αυτόφωρων εγκλημάτων, άρ. 275 Λ ΚΠΔ). Γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι, τόσο στη μία περίπτωση όσο και στην άλλη, και πάντοτε με γνώμονα την αρχή της αναλογικότητας, αν χρειαστεί να γίνει χρήση θανατηφόρας βίας, θα συντρέχουν πάντα οι ΜΕ προϋποθέσεις της άμυνας (άρ. 22 ΠΚ), η οποία και επικρατεί ως λόγος άρσης του αδίκου, έναντι του εδώ εξεταζομένου, που είναι γενικότερος και επικουρικός. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, ήτοι παρεμπόδιση απόδρασης και καταστολή, τα κρατικά όργανα καλύπτονται από το άρ. 20 ΠΚ μόνο εφόσον η ανθρωποκτονία είναι απολύτως απαραίτητη, για να αποφευχθεί κίνδυνος θανάτου ή βαριάς σωματικής βλάβης ή κλονισμού της πολιτειακής εξουσίας, ενώ υπάρχει, επιπροσθέτως, και η ειλικρινής πεποίθηση 14 της αναγκαιότητας της χρησιμοποιούμενης βίας . Υπάρχει όμως και μία διάταξη, η οποία αποτελεί τη μοναδική περίπτωση θεσμοθετημένου ατομικού δικαιώματος για την αφαίρεση ζωής, όπου κατά συνέπεια πληρούνται και οι δύο διαζευκτικά αναφερόμενες στο άρ. 20 ΠΚ προϋποθέσεις, στις οποίες εφαρμόζεται. Το άρ. 120 παρ. 4 Σ αναφέρει ότι «η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία ». Πρόκειται για σαφές δικαίωμα, αλλά και υποχρέωση αντίστασης, που παραχωρεί ο συντακτικός νομοθέτης σε όλους τους Έλληνες. Η αντίσταση αυτή, μπορεί να γίνει « με κάθε μέσο», συνεπώς δύναται να έχει τόσο παθητικό όσο 15 και ενεργητικό χαρακτήρα . Καθώς, δε, δεν υφίσταται περιορισμός στο γράμμα της διάταξης, στην ενεργητική μορφή αντίστασης συγκαταλέγεται και η χρήση βίας, ακόμα και ένοπλης, με όποια αποτελέσματα μπορεί αυτή να έχει, χωρίς να εξαιρείται και αυτό της αφαίρεσης ζωής άλλου προσώπου, 16 εφόσον καθίσταται αναμφίβολο ότι εκτελεί επιχείρηση ανατροπής του δημοκρατικού πολιτεύματος . ΙΙΙ. Β. 2. Προσταγή (άρ. 21 ΠΚ) Στον συγκεκριμένο λόγο άρσης του αδίκου, εμπίπτει η εξής περίπτωση: όταν υπάρχει τυπικά νόμιμη, αλλά ουσιαστικά παράνομη προσταγή, δηλαδή όταν προστάζει η αρμόδια αρχή το αρμόδιο όργανο κατά τον προσήκοντα τύπο, όμως αυτή είναι ως προς το περιεχόμενό της παράνομη, με το όργανο να μην είναι σε θέση να ελέγξει την παρανομία· αν διαπράξει ανθρωποκτονία, το άδικό της αίρεται δυνάμει του άρ. 21 ΠΚ. Η διαφοροποίηση από τον προηγούμενο λόγο έγκειται στην ύπαρξη του ουσιαστικού παρανόμου, το 13 Με εξαίρεση το άρ. 46 ΣΠΚ (στάση), για το οποίο δεν απαιτείται η συνθήκη της εμπόλεμης κατάστασης. 14 Μπέκας Ιωάννης, «Η προστασία της ζωής και της υγείας στον Ποινικό Κώδικα», σε: Παύλου Στέφανος, Μπέκας Ιωάννης, Αποστολίδου Άννα, Ποινικό Δίκαιο Ειδικό Μέρος, εκδ. Π.Ν. Σάκκουλας, Αθήνα, 2020, σσ. 562-565· Τζήκας Γεώργιος, «Χρήση βίας από αστυνομικά όργανα», ΕπετΑρμ, 2011-2012, σσ. 101-111, ειδικότερα σσ.106-107. 15 Ως παθητική και ενεργητική αντίσταση θεωρούνται η άρνηση εκτέλεσης ενεργειών και η ανάληψη τέτοιων αντίστοιχα, που φανερώνουν αντίθεση στη νέα καθεστηκυία τάξη. 16 η Δημητρόπουλος Ανδρέας, Σύστημα Συνταγματικού Δικαίου, 2 έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2011, σσ. 274-276. Υπαγωγή