GMINA ŻYDOWSKA W GRODZISKU JEWISH COMMUNITY OF GRODZISK ЄВРЕЙСЬКА ГРОМАДА В ҐРОДЗІСЬКУ Gmina Wyznaniowa Żydowska znajdowała się przy ulicy Berka Joselewicza 8 i 11 Listopada 5a i zajmowała naprawdę duży obszar. Posługując się danymi z lat 30. XX wieku, na jej terenie znajdowała się nie tylko synagoga, ale też Gmilus Chesed (żydowska bezpro- centowa kasa pożyczkowa), kancelaria Gminy Żydowskiej z biurem Zarządu, mykwa, drewniany budynek szkoły Talmud-Tora, hekdesz z wydzielonym domem przedpogrzebowym. Murowany bet midrasz, który z wielkimi problemami wybudowano na początku XX wieku z inicjatywy Szlomo Mąki, usytuowany był w bliskim sąsiedztwie sy- nagogi i przetrwał czas II wojny światowej, PRL i wolnej Polski. Został rozebrany stosunkowo niedawno. Na terenie Związku Wyznaniowego Izraelickiego mieściły się też kwatery lokatorskie. Przy ulicy 11 Listopada 5a z kolei znajdowało się specjalne przejście z głównej arterii miasta do placu bożniczego. W 1938 roku Gmina Żydowska liczyła aż 7 nieruchomości. O istocie znaczenia Gminy Żydowskiej w Grodzisku, poza kilkuse- tletnią historią i obecnością Żydów w Grodzisku oraz latami, w których Żydzi stanowili większy odsetek ludności miasta, świadczy też fakt, że w latach 30. XX wieku członkowie Zarządu Gminy znajdowali się w Radzie miejskiej. Byli to Zurych Rajnberg i Chaim Jakubowicz. 28 29